LA Referencia – południowoamerykańska sieć otwartej nauki

Czy międzynarodowa sieć repozytoriów, jaką jest LA Referencia, może także pełnić funkcję platformy do przekazywania know-how i dobrych praktyk komunikacji naukowej między wydawcami, redaktorami, autorami itd.?

Ponieważ LA Referencia jest platformą techniczną, koncentrujemy się na zapewnieniu wartościowych usług agregowania, przeszukiwania i udoskonalania jakości informacji pod wieloma aspektami (m.in. zawartość, metadane, odpowiednie statystyki).

LA Referencia jest jednak także wspólnotą, w ramach której wymieniane są informacje o postępach w polityce publicznej w regionie, udziela się pomocy innym członkom stowarzyszenia, odbywają się dyskusje o najlepszych strategiach. Uczestniczymy także w międzynarodowych inicjatywach, takich jak COAR (Confederation of Open Access Repositories). Ciągle analizujemy, jakie szkolenia najlepiej przeprowadzić w latach 2015–2016.

Czy widoczne jest zacieśnienie współpracy między badaczami z różnych państw członkowskich LA Referencia? Czy platforma dysponuje narzędziami pozwalającymi mierzyć taką współpracę?

Nie posiadamy szczególnych narzędzi na  naszej platformie pozwalających mierzyć współpracę. Zazwyczaj bada się ją tradycyjnie poprzez obserwację wspólnych publikacji lub projektów. Dzieje się to na poziomie regionalnym lub narodowym. Używa się różnych źródeł, np. Web of Science, Scopus, SciELO (Scientific Electronic Library On Line). Pomocne są tu również badania, np. przeprowadzone przez SciMAGO w Hiszpanii lub RICYT w regionie Ameryki Łacińskiej.

Otwarte repozytoria są e-infrastrukturą dla tzw. zielonej drogi otwartego dostępu. Czy państwa członkowskie LA Referencia preferują drogę zieloną przed drogą złotą?

Osobiście uważam, że w Ameryce Łacińskiej kwestia wyboru zielonej lub złotej drogi OD nie jest problemem. Problemem jest dostosowanie do polityki naukowej i technicznej krajowych strategii wszechstronnego wspierania otwartego dostępu.

Ryzykując nadmiernym uproszczeniem, powiedziałbym, że w krajach rozwiniętych debata o zielonej i złotej drodze OD wśród niektórych jej uczestników uległa polaryzacji. Mówi się, że są dwie opcje do wyboru: albo subsydiowanie opłat ze strony autora jako sposób na rozwiązanie problemu widoczności, albo przyjęcie strategii repozytoryjnej, która jest „w zasięgu ręki”, co oznacza zmianę modeli biznesowych. Myślę, że powinniśmy rozwijać różne warianty i kombinacje. Regionalny lub narodowy kontekst domaga się uznania większej złożoności. W każdym przypadku należy oceniać wpływ różnych zmiennych. I tak na przykład niektóre państwa definiują rolę repozytoriów nauki i innowacji w swoich politykach naukowych i technicznych.

Zasada jest prosta: należy udostępniać w sposób otwarty dorobek naukowy wszystkim obywatelom, zwłaszcza jeśli badania zostały sfinansowane ze środków publicznych. Nie ma jednak prostego sposobu, by osiągnąć ten cel natychmiast.

Trzeba pamiętać, że w naszym regionie część państw równolegle wspiera infrastrukturę zielonej drogi OD i wydawanie krajowych wysokojakościowych czasopism w otwartym dostępie [czyli złotą drogę OD]. Musimy mieć na uwadze, że większość czasopism wydawanych w naszym regionie jest otwarta, lecz nie pobiera żadnych opłat ze strony autora (albo opłaty te są bardzo niskie).

W rzeczywistości w Ameryce Łacińskiej otwarty dostęp jest obecnie silnie obecny zarówno poprzez repozytoria naukowe, jak i czasopisma. Widać to wyraźnie w katalogach, takich jak OpenDOAR. Także DOAJ pokazuje dorobek nie odzwierciedlany w tradycyjnych serwisach, jak Scopus czy WoS. Tę regionalną specyfikę, polegająca na imponującej ilości treści otwartych, tłumaczy się m.in. brakiem wydawców komercyjnych, wsparciem rządu, wpływem SciELO i czynnikami kulturowymi.

Dobry przegląd stanu rzeczy można znaleźć w opracowaniach poświęconych tej tematyce¹.

W listopadzie 2013 r. w Argentynie przyjęto ustawę o otwartym dostępie. Czy w państwach członkowskich LA Referencia lub pojedynczych instytucjach badawczych przyjęto inne polityki otwartości?

Tak, w roku 2013 przyjęto ustawę w Peru, a w 2014 w Meksyku. To jest wyjątkowe osiągnięcie, ponieważ mówimy tu o prawie krajowym, a nie regulacjach na poziomie instytucji badawczych lub finansujących badania. Niektóre znaczące uniwersytety wprowadziły u siebie mandaty.

Prawdopodobnie w tym roku zobaczymy podobną ustawę w kolejnym państwie. Co istotne,  wydaje się, że w regionie następuje rozwój, a rządy decydują się na wyraźną politykę otwartości (por. Meksyk, Peru, Argentyna).

Ile publikacji jest dostępnych na wolnych licencjach, np. CC BY? Jak bardzo popularny jest otwarty dostęp libre w Ameryce Łacińskiej?

Podawanie konkretnych liczb jest trudne. Jesteśmy jednak przekonani, że w naszym regionie występuje względnie wysoki odsetek czasopism otwartych w porównaniu z innymi kontynentami. Odwołam się do badań Juana Pablo Alperina: „Szacunki dotyczące zasięgu otwartego dostępu w regionach rozwijających się istotnie się różnią. W Ameryce Łacińskiej szacunki te mieszczą się w przedziale 51–95% wszystkich czasopism elektronicznych w OD, zależnie od danych, na jakich opierają się badania. W bazie Scopus 74% wszystkich czasopism z Ameryki Łacińskiej jest otwartych, w porównaniu z 9% czasopism z całego świata”. Alperin po rozważeniu innych badań wyciąga następujące wnioski: „Ale nawet te zróżnicowane szacunki sugerują o wiele większą otwartość w Ameryce Łacińskiej niż w innych regionach świata, przynajmniej w porównaniu z danymi globalnymi cytowanymi powyżej i z innymi globalnymi szacunkami otwartości, które oscylują wokół 20%”.

Wykorzystanie licencji CC jest dobrze ugruntowane w regionalnych czasopismach.

Otwarty dostęp jest w swej istocie modelem globalnym. Czy w LA Referencia obserwują Państwo rozwój europejskiej infrastruktury otwartego dostępu, np. OpenAIRE? Czy Państwo rozwiązania są z nią kompatybilne?

Śledzimy rozwój europejskiej infrastruktury i jesteśmy przekonani, że musimy mieć standardy pozwalające na interoperacyjność w skali globalnej. Driver2 był ogromnym krokiem naprzód. Obecnie analizujemy OpenAIRE Guidelines for Literature Repositories w wersji 3.0, dokument pokazujący ewolucję Drivera. Będziemy także partnerem OpenAIRE 2020 w jednym z bloków zadań zorientowanym na dostosowanie międzynarodowej sieci repozytoriów. W ciągu najbliższych dwóch lat skoncentrujemy się na analizie i adaptacji pewnych aspektów OpenAIRE Guidelines zwiększających interoperacyjność na poziomie światowym.

^1. Chinchilla-Rodríguez, Zaida, Sandra Miguel and Félix Moya-Anegón, Influencia del acceso abierto en las revistas de América Latina en el contexto internacional de la ciencia [w:] Bibliotecas y Repositorios Digitales: Gestión del conocimiento, Acceso Abierto y Visibilidad Latinoamericana", Bogotá (Colombia), Mayo 9 al 11 de 2011, SCImago Research Group 2011, http://publicaciones.renata.edu.co/index.php/RCEC/article/download/93/pdf.

Babini Dominique, Scientific Output from Latin America and the Caribbean – Identification of the Main Institutions for Regional Open Access Integration Strategies, 2012 [raport], http://eprints.rclis.org/19085/.

Alperin, Juan Pablo, Open Access Indicators. Assessing Growth and Use of Open Access Resources from Developing Regions. The Case of Latin America (s. 15–82) [w:] J.P. Alperin, D. Babini; G. Fischman (red.), Open Access Indicators and Scholarly Communications in Latin America, 1a ed. Ciudad Autónoma de Buenos Aires: CLACSO; Buenos Aires: Unesco, 2014.E-Book, http://biblioteca.clacso.edu.ar/clacso/se/20140917054406/OpenAccess.pdf.

Materiał dostępny na licencji CC BY-SA 3.0.

Szczegóły

Opublikowano: 2015-03-11